اهمیت صدا

 فراوان دیده ایم جلوی دوربین سینما یا تله ویزیون ، صدا بردار بادست اشاره می کند که بازیگر صدایش را بالا ببرد تا با سطح صدای بازیگران دیگر همسنگ شود. یا در تئاترهنگامی که صدای بازیگر ، از ردیف سوم صندلی های یک تماشاخانه به زحمت شنیده می شود - یا اصلا شنیده نمی شود - نه این که کارگردان نسبت به این موضوع بی توجه است – چه بسا هست – اما ما از کارگردانی صحبتمی کنیم که توجه دارد و می داند . او در تمرین های نهایی ، ساعتی که سالن از تماشاگر خالی است ، در ردیف های مختلف روی صندلی ها می نشیند و به تمرین بازیگران نگاه می کند ، و به صدای آن ها به دقت گوش فرا می دهد ، گاه تمرین را قطع می کند و خطاب به بازیگری می گوید خانم یا آقای فلان ، حالا که سالن خالی است ، صدایتان شنیده نمی شود ، چه رسد به زمانی که تماشاگر هم این جا نشسته باشد ! اگر صدای شما را نشنود ، چه می کنید ؟ یا من چه کنم ؟- تو بگو بیچاره تماشاگر چه کند – در این زمان بازیگر به تایید سر تکان می دهد و صدایش را بالا می برد و بعد زیر چشمی نگاهی به کارگردان می اندازد ، ولی او باز با سر ، عدم رضایت خود را نشان می دهد و بازیگر باز صدایش را بالاتر می برد . اما این بار چیزی شبیه به جیغ از او ساطع می شود ! ولی مگر قرار بوده است که در این صحنه ی حساس او بر سر بازیگر مقابلش جیغ بزند ؟! ابداً ! قرار این بوده است که آرام صحبت کنند ، اما چنان آرام ، که همه تماشاگران ، حتی آنان که در عقب ترین ردیف ها نشسته اند ، صدایشان را بشنوند و مکنوناتشان را احساس کنند . اما این انتظار هرگز عملی نمی شود ، مگر این که بازیگر صدایی تعلیم دیده و از لحاظ برد ، حجم و نیز بیانی به حد کافی کار کرده داشته باشد . این جاست که کارگردان مستعصل ، در این روزهای پایانی تمرین ، لب هایش را می جود ، این پا و آن پا می شود و می ماند که چه کند ! و عاقبت چشم به روی این ضعف بسته ، صوت جیغ آسای بازیگر را به نشنیده شدن صدای او ترجیح می دهد . در این جا کارگردان دانسته ، برخلاف روح نقش و " بازی" ، ناگزیر ، تن به یک امر نادرست تر می دهد ، چون کار دیگری از او ساخته نیست . هر تلاشی در این راستا ، به آن می ماند که بلافاصله ، پس از کاشتن نهال گردویی ، از آن انتظار ثمر داشته باشیم! و هر گونه گله ، افسوس و سرزنش خود که ، "چرا از این بازیگر آزمون صدا به عمل نیا وردم" ،" اگر به صدای او توجه می کردم ، زودتر کس دیگری را جایگزین او می کردم ! " و یا " این بازیگر ، با این صدا یش فقط باید در تماشاخانه های کوچک ، با ظرفیت تماشاگر محدود کار کند ! " و هر گونه جزع و فزع دیگری از این دست را بی فایده دیده ، و ناگزیر ، به آن چه هست رضا می دهد و می گذرد . درحالی که همین بازیگر ، با مدتی کار درست و ثمر بخش روی دستگاه صوتی خود ، به راحتی می تواند حتی سالن دنگال ، غیر تئاتری و ناجور تئاتر شهر ما را اگر چه مملو از تماشاگر باشد ، پاسخ دهد . متاسفانه در کلاس های بازیگری ما ، از بالاترین سطوح تا پایین ترین آن ، به اندازه ای که به اطلاعات و محفوظات ذهنی بازیگر پرداخته می شود ، به کار عملی صدا ، تنفس و بیان او توجه نمی شود . بارها شاهد بوده ایم که بازیگران معروف سینما و تلویزیون که عادت داشته اند میکروفون را در نزدیکی خود داشته باشند – تو گویی گوش تماشاگر را نزدیک خود دارند - دیگر خود را بی نیاز از پرورش دستگاه صوتی خود می دانند . همین که روی صحنه تئاتر بزرگ ، در مقابل تماشاگران ظاهر می شوند ، وقتی می بینند آن میکروفون کذایی – به مثابه گوش مخاطب – نه در چند سانتی متری آن ها ، بلکه در ده ، یا پانزده متر دور تر از آن ها قرار دارد ، متوسل به فریاد می شوند و ناگزیر از نقش خارج می گردند و فقط تلاش می کنند صدایشان را به تماشاگر برسانند ! این جاست که پی می برند که فاقد صدایی پرورش یافته اند و تارهای صوتی آنان به خواب عمیقی فرو رفته است . اما تکنولوژی راه حلی برای این دسته تدارک دیده است و آن استفاده از دستگاه (هاش – اف) است . غافل از این که یاری گرفتن از این فن آوری ، بیان آن ها را به لحاظ کیفی ، غیرطبیعی و مصنوعی جلوه می دهد و این خود نقصان مضاعفی در رساندن مکنونات او به تماشاگراست . چه جای ناامیدی ؟خوشبختانه برای هنر جویان و بازیگران که کار خود را جدی می گیرند ، کتاب سودمندی به زبان فارسی به نام "پرورش صدا و بیان هنرپیشه" ترجمه و افتباس "محسن یلفانی" وجود دارد که به نظر نگارنده ، مرجع با ارزشی برای رسیدن به این منظور است . مرحوم مهین اسکویی ، در پیشگفتار جلد اول ترجمه کتاب کار هنرپیشه روی خود ، در فایده مندی این کتاب برای بازیگران ایران نوشته است که از ترجمه فصل صدا و بیان در "جلد دوم" به علت این که برای خواننده روسی زبان نگاشته شده و در ضمن مسائل اصلی آن در کتاب "پرورش صدا وبیان هنرپیشه" آمده ، صرف نظر کرده است . او همچنین هنرجویان و بازیگران را به خواندن و عمل کردن به تمرینات آن تشویق و توصیه کرده است . محسن یلفانی ، مطلع کتاب خود را با این سخن "توماس سالوینی" تراژدین ایتالیایی آغاز می کند : "صدا ، صدا ، و باز هم صدا" . و با این سخن محکم و استوار "کنستانتین سرگی ویچ استانیسلاوسکی" از کتاب "زندگی من در هنر" آن را تکمیل می کند . اما ما ، با همین سخن حرف خود را پایان می بخشیم : ".... و هر آدم بوالهوسی مطمئن است که صدایش پیوسته است ، جیغ جیغو نیست ، درنگ هایش بجاست و زیر و بم هایش درست است . چقدر این گونه آدم ها در اشتباهند . آدم در می یابد که روش های خانگی و شیوه های بیانی که تنها پنج نت دارند ، چه اندازه مسخره اند. ما با پنج نت جغجغه ای چه کاری از دستمان ساخته است ؟ نمی شود به کمک این نت های محدود همه ی احساس های انسانی را منتقل نمود . این بدان می ماند که بخواهی سمفونی شماره نُه بتهوون را با یک "بالا لایکا" بنوازی !!” (2)

 

(1) توماس سالوینی"تراژدین ایتالیایی"

(2) استانیسلافسکی " کتاب زندگی من در هنر"